Mariagedicht
Uit het Mirakelboek:
"Mirakelen van Onse Lieve Vrouwe tot shertoghenbosch
Titelvers
Dit is dat beghinsel van Onser Vrouwen hoe sij Tsertoghenbossche is verheven
Dat machmen in deesen brijef beschouwen zoe wie dat wil overlesen.
Inleiding met naamvers
I nden iersten wil ick bestaen
o m die minne van Onser Vrouwen
a en dese ghedichte, dat ick moet
n iemand hijerin te nae spreken.
N ijet en moet ick oock vergheten
e nnighe dinghen, die hijertoe hooren.
Z oe moetij, Heere, mjin bede verhooren,
r ijker Godt, zoe wel gheboren
v an een maghet uutvercoren,
e welijck ghebenedijt,
r eijn vrucht to alder tijt.
M oeder Godts, wij billicx loven
u wer gratien van hijerboven;
n oit en hoordemen, dat zoe ghesciet
T sertoghenboscche, datmen siet
v an mennighe groote schoenen teken
A en mennighen mensche, suldij weten;
n ijet en wil ons, Maria, verheten.
B idden wij haer met goeder lusten,
o p haren troost wij billicx rusten
e n dienen haer met trouwen,
k ermende ende met goede begheren
o m die sonde die ons mach deren,
v an onsen ghebreck dat ons mach-letten;
t ot ons wil zij haer ghenade recken
A en Goede wij oock roepen zeere
v an onse sonden genade, Lief Heere
en ghij ons nummermeere
moet u aenschijn van ons keeren,
a ls onsen noodt gheclaghet sij.
R eijne Maghet, Sunte Mari,
i n alle noot staet ons bij;
a men, dat ons dat moet gheschiede.
Vondst van het beeld
Dit is dat ijerste beghinsel, hoe dat dit beelt in die capel
van Marien is comen staenTsertoghenbossche al sonder waen,
in welke ende overmits Godeen zijn ghebenedijde Moeder mede
grati en ghenade bewijst hebbenen dagelickx noch bewijsen.
Want dat beelt van Marien heeft gheweest audt en onaxem
ende niemand en ghedachte eerin twe en veertich jaren of meer;
het was oick niemant bekenddat inder kerken stont.
Mer het plach inden tijt die is gheledente staen en oick te ligghen
indie ijerste loedse voir desen dachdaermen doen die steen te hauden plach.
Daernae zoe waert dit beelt verdragenin dander loedse, daer zij nu in pleghen
te hauwen alle daghe steentot Sunte Janskerk ghemeijn;
En heeft daerin geleghenLanghe onaxam alle menschen
totter tijt, datmen screef dusent driehondert ende oock tachtentich,
Gevielt op een dach,dat een knape, die in de loedse quaem,
Die de steen holp huwen, en naem een groot messe ende wout hebben,
Datment beelt Marien ontwe houden ende hebben hem daerbij ghewermpt.
Des quaem die meester van sint-Janskerk en name hem dit beelt, ast Godt woude,
En sprack: het en zoude nijet gesciede, want het waer
Ghebeelt nae Marien, die maget clear, alst daer bleeft staen.
Plaatsing in de St. Janskerk
Daerna men sach op den Witten Donderdach,
Dat die grachtmaker quaemen en namen die beelde tesamen
En settense alsmen plach inder kerke opten selven dach.
Des quaem die voirschreven knecht, dDie inde loedse te dienen plecht,
En naem dit voirscreven beelt Marij uuter loedsen en droecht daerbij
Inder kerken en droecht aldaer bij die ander beelde clear.
Hij seijde: “Ick wil oick toebrenghen”. Die grachtmakers en woudens nijet ghehengen,
Sij stieten ewech, zij en vouden daer nijet laten;
Sij seijden: het waer lelijck, audt en onghedaen.
Ende die knecht antwoirden: “Ghij sijt audt, lelijck”, ende alsoo bleeft
Daer staen totten anderen dach, Dat den Goede Vrijdach was.
Doen worden al die beelden bracht elck weder op zijn stat.
Doen quaem een broeder daertoe gegae ende vant dat beelt alleen daer staen
Ende hij settent op Sunte Michielsautaer; daer stont mer een half jaer.
Uitverkiezing ondanks de lelijkheid
Daernae badt die voirschreven broeder Dierick van Loet, die doen coster
Was, dat hij hem wil geven dat audt beelt van Sunte Marien.
Hij gaeft hem al zonder versaken dat beelt met het thuijs te draghen,
Maer het bleef staen aldaer opten voirscreven autaer.
Des wast alsoe ongehedaen,dat die pape, zuldij verstaen,
Quaem ende bat eenen knech, dat hijt anderswaer setten.
Omtrent Onser-Vrouwen-Lichmisse quaem die broeder ghewisse
Ende woude sijn beelt draghen thijus al zonder vraghen,
Mer dat beelt wert hem te saver; Hij most laten aldaer.
Doen waert bracht op Onser-Vrouwencoer; daer stont teijden dat autaer
Ende oick somwijlen daerachter, somens nijet en achten.
Doenmen screef, zoe ick meene, duijsent driehondert tachtentich en eene
Nae Pinxten ende oick daervore fevielt, datmen Onser-Vrouwencoere
Verwende boven ende beneden; des quaem die broeder, heeft ghebeden
Den meester, dat hij hem soude verwaren dat audt beelt van Sunte Marien.
Hij sprack ende seijde doen: Het en dochter nijet toe,
Want hij dacht in sijnen moet: God tweet, dat gelt waer daer onghereet.
Des meesters zoene quan daer gegangen en besreeckt op beijde sijn wangen
Met ghele verwe en lachten zeere. die broeder name des verwen mere
En doen bleeft noch staen aldaer, datmen worp hier ende daer;
Want het was zoe onghesien, dat den coster quam met dien
Tot broeder Woutken en de vraechde hem, waerom hij het beelt nijt en neem
En draghent thuijs en maecktens hem quijt. Hij antwoirden en seijde: het waer soe lelijck;
“Stont bij mijn bedde, ich duchte, datter mij aff grouwelen mocht”.
Verfraaiing van het beeld
Doen waert den broeder gegeven daer aut sindael, dat was waer,
Daermen af soude maken eenen mantel vantwe stucken.
Doen sprack die broeder joffrau Ode, of sij den mantel maken woude.
Sij sprack: sij deent gherne en tware, ende name dat sindael bij haere;
Mer den broeder verlangden zeere en cost nijet ghebeijden, dat hij were
Ledich; doen maeckten hij selve den mantel van Onser Sueten Vrouwen.
Inder nacht quaem hem te voren, dat Jesus waer verloren;
Hij en wist nijet, waer hijt mochte sueken, hij ghinck inde stadt in allen hoeken.
Indie Ortenstraet, alst Godt woude, vant hij tkijndeken alsoo houden;
Inder straten speelen aldus die Kijnder mit Jesus.
Hij naempt huer en ginck loopen ende die kijnder beghosten te reopen
En screijden en tuenden misbaer, omdat haer kijndt genomen waer.
Doen name hijt beelt Onser Vrouwen ende droecht met grooter trouwen,
Inde kerken hijer endear ende settent op Sunte-Martensautaer.
Doen wast zoe lelijck en onghesien, des queam een goed man mit dien
Ende nam een hautcoel en screef hem twe oghen daer.
Nu quaem een vrauwe uuter stadt van Den Bousche en sij sprack:
“Jesus, hoe lelijck is dit beelt, hoe ist dus lelijck ende vergheelt”.
Want daer stont met gele verwe zoe aaenghesien inder kerken.
Des quaem tot haer voirwaer Onse Suete Vrouwe schoon en claer;
Omdat sij Onse Vrauwe hadde veracht, quaem haer te voiren inder nacht.
Sij openbaerden huer ende sprack: “Waerom hebdij gheseijt tot mij,
Dat ick lelick ben; mar ick en sij niet lelick, ick ben zeer schoon
Inden ewighen leven inden hooghen troon ende ommer; zoe bevel ick dij,
Dat ghij verwerve doer mij: ghij sult uwen not verwinnen
En dat ewighe leven winnen”. Doen sij dit vernaem
tot een joffrau dat sij quaem, die bij Onser Vrauwen sadt
Op dat coer en sij daer badt, dat sij Onser Sueter Vrauwen
Haer aenschijn wil doen verwerwen ende den kinde doen maken eenen armen
Ende gheloofden haer vijftien placken.
Hier en binnen deeser tijt quaem een vraue en sij seet:
“Onse Vrau steet recht off sij die geel verwe hadde;
Wij willen haer fijn saut geven te eten”, en spotten daermede, zuldij weten,
Zoe die ijerste vrauwe gedaen hadde. Sij viel neder, haer was we te moeden,
Zoedat ment thuijs most leijden en sij vertiennacht bleef ligghen.
Des gaf sij deertoe drie placken, dus deden sij dit beelt verwarwen.
Genezing van een lamme
Nu was een vrauwe, die hiet Hadewich Heijnendochter van Vichten, Jam Timmermans wijf,
En die vrau had bij drie jaren verlaempt gheweest; des lach sij op haren
bedde des nacht, alsmen screef duijsent driehondert een ende tachtenicht
Des sondaegs voir Sunte-Michielsdach docht haer inden selven nacht,
Dat eenen quaem ghecleet met grawen, soe Christus plach te wandelen
In vleesche ende oick in bloede, en sprack haer toe en seijde:
“Hadewich, wildij genesen?” Ende sij antwoirden met deesen:
“Jae, ich gerne, ick ben bereet”. “Zoe gaet daer die verworpen vrau steet
In Sint-Janskerke – sprack die man – Ende brengt haer een wessen been,
Ghij zult zekerlijck ghenesen”. Sij sprack: “Hoe groot zalt wesen?”
Hij seijde: “Hoe groot ghij selver wilt”. Ende sles die vrauwe ontsprinck;
Een wessen been sij maken dede van achtien penningen en dede haer gebede
Met arbeijt ende met groot pijne voirden beelde Sunte Marien
Dede zij haer bevaert ende bracht huer offerhande; zij en had nijet die macht,
Dat sij hadde moghen legghen voir Onser Vrauwen sonder helpen.
Daer quaem goet mensche gegaen ende wilt haer helpen ensij antwoirden:
“Hijer is eenen naghel met eenen draet, neempt en in die muere slaet,
En hangter dat wessen been aen”. dat heeft haer die goede man bevolen
Al inder middernacht, Dat sij haer offerhande bracht; want sij
en wist nijet wat was, voirdat haer die goede man ingaf,
Waer sijt laten soude,. Ende aldus ghesciet, zoe gonck sij wederom thuijs
En danckten Onsen Heere Goede ende zijn ghebenedijde Moeder mede.
Definitieve plaatsing
En nocht stont dit beelt voirwaer op Sunte-Martensautaer.
Doen die luijden dit saghen dat dit beelt nijet dan boven
Ghevarwet en was, des quaemen goede luijden en zji begherden,
Datmen dit beelt temale weder ter verwen dede
En creghen alsoo grooten minne in dit beelt der eerwerdighe coninginne,
Alsoo dat dit joffrau Oden badt, dat twe peter gegeven worden
Dat beelt daermede te stofferen ende te beteren in allen manieren
en te varwen, dat zij deden. Vanden meester sijs begherden
Ende brachtent hem thuijs dat beelt Marien ende oick Jesus,
Ende doent weder queam inder kerken, doen waert ghesedt in die capelle
Daert noch steet.
Genezing van tandpijn
En corts daernae ghevielt der zelver Hadewich daer,
Dat Marien ghenade bewijst hadde ende ghesont gehmackt die selve vrou
Aeun die tantsver; sij oick nijet gerusten en cost ende had verdriet,
Noch nerghens en cost ghedueren. Des nachs quaem huer te vueren
Onser Suete Vrau schoon en claer in haren slaep, zoe docht haer,
En sprack haer toe en seijde: “Standt op en gaet in haer capelle
En spreckt alsoo mennich Pater Noster voir mijnen beelde bijder vonten
Alstu hebbet mennighen tant in dijnen ooghen deertoe tehans;
Ghij sult sles gehenesen. Dit hebbe ick doen wesen,
Icx heb wel die macht, dat ick mach doen met mijnder cracht;
Woude ick, soude doen spreken dueren, vensteren, mueren ende wateren,
Datmen inde werelt af sou weten te spreken”. Des morghens doen sij onspranck,
Stont sij op al zonder wanck en gonck zoe haestelijcke
Indie voirscreven capelle ende haer ghebede daer deen en las,
Als haer te voren comen was. Ende doen zji haer ghebet gehdaen had,
Stont sij op en danckten Goede ende zijn ghebenedijde Moeder, dat sij genas
Vander genade, die haer ghesciet was.
Redding van verdrinking
Hierna corts soe rijden een knecht op een perdt te water waert;
Hij viel neder inden gront, dat was den mennighen wel bekent.
Deese werelt had hij vergheten, dit moghet ghij al wel weten.
Des quaem hem met beherten ons Suete Vrau in zijn herten.
Hij geloefde zijn bevaert; indien dat hij op queem,
Dat hij Onser Sueter Vrouwen eer wou doen in die capelle.
Onse Suete Vrau heeft hem versien; hij quaem op en is comen met dien
Ende bracht zijn offerhande den beelt Marien in die capelle
Ende danckten Onsen Heere Gode ende zijn ghebenedijde Moeder mede,
Dat sij hem holp uuter not en beschermden vander doot.
Redding bij een brand
Hiernae corts een huijs ontack van vuer binnen dezer stadt
Ende was binnen vuerich worden. Die vrouwe, die totten huijsen hoerden,
Viel op haer knien en aenriep Gode ende sijn ghebenedijde Moeder mede
En dat oick al zijn gheburen gheen schade van deezen vueren
En mochtenhebben: “Suete Vrauwe, mijn offerhande in die capelle
Zal ick u brenghen een wasschen huijs, U Suete Marien ende uven kijnde Jesus”,
Dit heeft sij Aldus ghelooft met goeder herten ende sij waert vertroost
En den brant daelden en gonck neer sonder gerucht ende zonder geluijt
Ende sij en creghen gheenen schade. Doen bracht dat zsij gheloefde
Een wessen huis in die capelle Onser Sueter Vrauwen beelde
Ende danctken Onsen Heere Goede en zijn ghebenedijde Moeder mede
Bespotting bestraft
Hiernae quaem een vrouwe ende sahc groote eere en reverentie,
Die de luijden deden Marien in dese voirscreven capelle.
Sij sprack: “Wat meijnt dit volck? Mijn man can beter maken van haut.
Want meijt dit volck, en ziedes nijet, dat dit is een verworpen beelt?”
Terstont viel zij in onmachten, zoe datter goede luijde toschooten
En holpse op met groote crachten, op een buerie mense thuijs bracht.
En bleef ligghen sieck alsoo, zij enquaenniet te kerken; sey was doot.
Redding bij inbraak
Ende sles daernae geviel, dat een goede vrau uuter stadt
Quaem indie capel en sach aen voirden beelden van Onser Vrauwen
Ende sij seijde tot broeder Woutken: “Hebij dat wessen huijs daerboven opt coer thehaelt, opdat ghij sout moghen
Crijghen van den goede luijde gelt?” Hij antwoirden weder en seijde:
“Siet voer u ende oick zoe merckt, dat ghij teveel nijet en spreckt;
Dat u nijet en gheschiede als dander vrau, die daer neerviel met rauwen”.
En sij antwoirden ende seijde: “Nenieck, trouwen: ick en segt in gheenen quade,
Want ick ben een vriendin van Onser Vrauwe, ick hoepe, dat sij die mijn sij met trouwe”.
Inder zelver nacht daernae, dat deze woirden gevallen waren,
Docht haer in haren slaep dat haer Onser Vrau toespraeck,
Dat sij op zoude staen ende tot haren schuijven gaen;
Sij souder vinden zonder waen eenen dief sonder macht beven.
Een kerse die sij onstack, tot haren schuijve dat sij track
Ende sij vant den dief daer staen, die haer schuijve op had gedaen
En had daeruut genomen haer cleder ende oick haer lijnwaet.
Ende sij sprack hem stautelijck toe, want wij was gesterctkt alsoo
Opten troos vanMarien en sij seijde: “Hoe sijdij dus coen,
Ompt mijn te stelen bij nacht ende mijn huijs open breken dorst”.
Die selven dief was zeer verveert, Hij socht genade met groote beghert:
Hij badt haer doer sijnre houde,of sij hem ter dueren uut laten woude.
En sij dwanck hem dat hij uutgonck ter slever gat daer hi doer quaem.
Slotvers
Hier eindt dat beginsel Onser Vrauwen, hoe sij waert verheven.
Inleiding met naamvers
Nu machmen voirt meer beschouwen die mirakelen, die sij heeft bedreven
Ende noch doet met trouwen. Haren vrienden wil sij troost geven
Ende vertroost van haren rouwen en met groote groote vruechden leven.
Nu biddick alle goede luijde, die dit lessen oft hooren,
Dat sij niejt en laken deeze rijme hij ertevoren
Want sij naden rechten beduijden; naeder waerheijt is vercoren.
Dit is een mirakel van den brande dat voir Ons Lieve Vrau is ghescchiet
Tsertoghenbossche in die capelle, soement hijer bescreven siet.
Inden iersten wil ick bestaen om die minne van Onser Vrauwen.
Heer Godt, doet ons bekennen al uwen wilt e doen met trouwen,
Nummermeer moet ons berouwen. Nu bidden wij, Heer uutvercoren,
ewelijck aenschouwen u aenschijn. Zoe moetij, Heer, ons bede hooren,
Rijck Godt, zoe wel gheboren van eenre maghet uutvercooren,
Reijne vrucht ghebenedijt, Moeder Godts tot alder tijd.
Van uver ghracien machmen spreken.
Noijt vernaempt, daert soe gheschiet,
Tsertoghenbosssche sietmen mennich teken.
Die stom zijn die doet sij spreken, die doot sijn die doet sij opstaen,
Die becommert sijn van harten die vertroost sij harde gherne,
Die lam zijn doet sij heenen gaen. Sij mackt ghesont mennich sieken
Ende mennich heeft vanhaer ontfaen. Marien doet al deeze teken.
Ghij moecht hijeraen noch meer mercken, want inde capelle is gheschiet:
Hoverdij sij can werken, sij brengt den mennighen int verdriet,
Hoe dick men dit waer siet. Marien haet hoverdij met desen,
Want sij en achtse nijet, mt ootmoedicheijt wilsij sijn verheven.
Een broeder had sijn ootmoedicheijt gegeven aen dat beelt Onser Suete Vrauwen,
Mer die broeder had hem verheven; dat hem daernae wel mocht rauwen,
Dat mocht elck mensche wel schouwen. Al ijdeheijt was zijnghedachte,
Niemants raet en dede hij met trouwen, hierom waert hij afghesedt.
Brand in de kapel
Inden meij zoe is onsteken een groot vuer in die capelle;
Een goed man dat versach,hij pijnden hem te roepe snelle:
“Het brant voir Onser-Vrauwenbeelde”. Doen quaem die broeder haestelijck:
“Schoon Moeder Goedts, helpt u selven”, dat riep hij soe bermhartelijck.
Daer quaem en man soo veerselijck en bleeft daer alstille staen.
Hij sac daer een claerheijt schoon, recht of sij scheen uuten hoochsten troon.
Een ander man als hem docht soe sach hij, dat tussen den brant en beelt scheen,
Dat nijet clear wesen en mocht.doen stont deen man in grote vruecht,
Hem grouweldend zeer in deze saecke, hij docht, dat helsche vuer wezen mocht.
Hij had anxt, het soude hem raken en hij en dorst nijet ghenaken;
Mer hij bedacht hem en holpse aff, met eenre tortijse gonck hij poken
Onse Vrauwe, dat sij daer lach. nu was verbrant, dat de mennich sach,
Die cast en die mantel Onser Vrauwen, ende Maria Magdalene die lach
Oock verbrant tot pulver, trauwen. er Sunt Jan was behauwen;
Eenen metalen kandelaer aen sijnen cant machmen in die capelle schouwen
Dat hem een stuck daeraff smolt. Doen quaem een vrauwe met ghewelt
En treckten dat beelt tot haer; een goed man holp haer.
Sij droeghent beelt uut coer; een ander man quaem aldaer,
Hij bracht veel waters ende goet op Onser-Vrauwenbeeld clear,
Des en hadde gheweest gheen noot. Dieself vrau name haer hooft doer
Dat beet was soe mismackt. sij wisten ende doent vercieren
Met lelijcken water. Men bracht dat beelt te verwen
Het waert ghereet binnen vier uren, hij creech spoet ompt beelt te maken
En waert schoonder dan tevoren. Nu suldij groot jammer hooren,
Dat onder denbolck was inde stadt; Sij wisten nijet te vercieren
Dat beelt; mennich mensche sprack: “Waert mijn huijs, het waert mij beter,
Dat het stont in roode coelen”. Mer dat beelt was te verwen bracht.
Die luijden jammer die was groot. Doen den brant was aldoot,
Doen waert Onse Suete Vrauwe met die processie weder gehaelt.
Die doen waren bevaen met rouwe, worden verblijt met grooter trouwe.
Wensvers
Als wij van ertrijcke sullen scheijden, zoe bidden wij Onse Vrauwe,
Dat sij ons dan moet gheleijdend, amen.
Aanhef der wonderen
Hiernae dierste mirakel beghinnen, diemen screef openbaer
Vander werder coninginnne, die sij heeft ghedaen aldaer
En noch alle daghe maeckt clear, Tsertogenbossche in haer capel
Verblijt sij denmennigen openbaer En vertroost sij harde snelle.
Genezing van een blinde
Int jaer Ons Heeren, doen men screef dusent driehondert en tachtentich
Omtrent Sunte-Dionijsmisse quaem een vrau tsertoghenbossche
Van Boemel, die was gheheijten Lijsbet van Boemel, suldij weten,
Ende die vrau had wel een jaer bijfnet gheweest en sij seijde, dat haer
Onse Vrauwe te voren comen waer; sij waert vervrouwet harde zeer,
Want sij hietse gaen een bevaert Tsertoghenbossche, en sij waert
Vertroos en sij quaem daer en creech haer licht alopenbaer.
Sij ginck thuijs siende weder ende danckten Godt ende Marien mede.
Redding uit gevangenschap
Doenmen, zoe ick meijne, schreef dusent driehondert tachtentich en een
Op Sunte Wilbertsdach een man, die gheheijten was
Jan vanden Berghe, wonende te Bruesel quaem voir Onser-Vrauwenbeelt
En sijn offerhande aldaer dede en alopenbaer hij seijde
Dat hij quaem van Dermonde, daer hij gevangen lach voir een verspier
In oorloghe van Vlaenderen, ende dat heim oick te voiren
Comen were Onse Suete Vrauwe ende sprack tot hem en seijdde
Dat hij tot Tsertoghenbossche sou gaen en daer sijn offerhande brenghen
In die prochikerke in die capelle; hij sou verlost worden snelle.
Hij antwoirden wederom snelle, hoe hij daer comen soude:
Hij waer soe svearlijck ghespannen. ende doen hij quaem tot sijn selven,
Waren die banden ghespronghen aff en hij gonck vrij ewech
En quaem voir Onse Vrau voirwaer en bracht sijn offerhande daer
Een wessen veter Onse Vrouwen en danckten haer met grooter trouwen.
Wensvers
Als wij van ertrijck moeten scheijden, zoe bidden wij Onser Vrouwe,
Dat sij ons moet gheleijden, amen.
Maanvers
Die dit boeck vijnt, die gevet weer, want Sunte Augustijn die seet:
“Gevonden en nijet gegeven weer, is soe veel oftment gestolen heet”.